15 oktober 1959 t/m 31 december 1974
De roemruchte geschiedenis van Veronica begint op zee. Veertien jaar lang is de commerciële radiozender te beluisteren via de (dan populaire) middengolf, met programma’s die vanaf een boot buiten de territoriale wateren worden uitgezonden naar het vasteland. Een groot deel van de kracht van de naam Veronica is gebaseerd op deze zeezendertijd.
Tot op de dag van vandaag wordt er teruggegrepen naar de ‘piratentijd’. Hele volksstammen die nooit een uitzending vanaf zee gehoord hebben, kennen wel het beeld van de Norderney, de boot waarvandaan de laatste tien jaar van de zeetijd, vanaf 1964, werd uitgezonden. En hoewel de meeste programma’s gewoon in een Hilversumse studio werden opgenomen, en dus helemaal niet live waren, bestaat bij vele generaties dat romantische beeld van noeste, hardwerkende bevlogen radiomakers en muziekliefhebbers die speciaal voor u de woeste golven trotseerden om u maar te voorzien van leuke muziekjes en gezellige praatjes. Daarin voortdurend dwarsgezeten door de overheid, die één publieke omroep wel afdoende vond voor het welzijn van haar burgers. De populaire platendraaiers van het commerciële zendschip zorgden maar voor pretentieloze pret zonder boodschap, daar kon toch niemand beter van worden? Dat beeld van de betuttelende overheid is dé kracht, zo niet hét bestaansrecht van Veronica gebleken. De helden van dat scheepje ontleenden hun strijdlust aan het bestrijden van de verzuilde publieke omroep, waar inhoud boven vorm stond, waar boodschap boven ontspanning stond. En waar bovenal de neus werd opgehaald voor dat wat het volk wilde: leuke plaatjes en gezellige praatjes. Gedurende de veertien jaar dat Veronica vanaf zee te beluisteren was, werd de zender ook steeds populairder. Zeker voor betrokkenen en fanatieke luisteraars was het dan ook onverkropbaar dat de overheid in 1974 de zeezender Veronica het zwijgen oplegde, in de bloei van haar bestaan. En was het daarbij gebleven, dan was dit boek er niet geweest. Maar de naam en faam van Veronica reikten verder en de makers van Veronica wilden hoe dan ook terugkomen in de ether. En dat is ze gelukt.
De VRON start via een omweg
Vanaf zee de territoriale wetten ontduiken was niet nieuw. In Denemarken was Radio Mercur op 1 augustus 1958 begonnen vanaf zee. Buiten nationaal gebied uitgezonden programma’s hoefden niet te voldoen aan de wetten binnen de eigen landsgrenzen. En ook in Nederland was commerciële omroep verboden, een verbod dat pas in 1992 is opgeheven. Zo kwam in 1959 een groep Nederlandse radiohandelaren op het idee om muziek uit te gaan zenden, afgewisseld met reclameboodschappen. Daar was geld mee te verdienen en het zou de verkoop van radio’s zelf ook gunstig beïnvloeden. Zo veel was er verder namelijk niet te beluisteren. Er was Hilversum 1 en Hilversum 2, afwisselend bevolkt door de dan actief zijnde publieke omroepen (AVRO, kro, NCRV, VPRO en VARA). Deze zuilen preekten geheel en alleen voor eigen parochie en iedere omroep had zijn eigen uitzenddagen. De Hilversumse zenders klonken dus elke dag heel anders en luisteraars zetten alleen de radio aan voor de programma’s van de eigen zuil. Daarnaast waren er wel wat buitenlandse signalen te ontvangen, uit Engeland en Duitsland; vooral Radio Luxemburg was een uitwijkroute. Maar een Nederlandse radiozender waar de hele week naar geluisterd kon worden, was er nog niet. Veronica heeft dus met recht iets toegevoegd aan het Nederlandse radiolandschap. De basis wordt gelegd op 15 oktober 1959, als in het Amsterdamse hotel Krasnapolsky de Vrije Radio Omroep Nederland (VRON) wordt opgericht. De radiofabrikanten legden geld in om een boot, een zender en personeel te betalen. De eerste signalen vanaf de Borkum Riff (de naam van het eerste zendschip) zijn ’s avonds 20 april 1960 te horen.
De dag erop aangevuld met de eerste presentatie van Veronica-omroepster Ellen van Eck. De naam VRON wordt vanwege de N van Nederland gewijzigd, want het moest juist niet Nederlands zijn. In de naam Veronica kwamen de letters VRON terug en bovendien was het een leuke verwijzing naar een toen bekend versje van Annie M.G. Schmidt over het zwarte schaap Veronica. Die associatie past wel bij het buitenbeentje van de radio. De eerste eigen Veronica-studio’s zijn gevestigd in Hilversum aan de Zeedijk. Daar loopt in juli 1960 een achttienjarige Tineke de Nooij naar binnen om te vragen of ze er mag werken. Vanaf 1 september dat jaar is ze op Veronica te horen. Ze zou de club, met een korte verplichte onderbreking, pas dertig jaar later verlaten.
Geld wordt er in 1960 nog niet verdiend. In november dat jaar wordt daarom de hele organisatie overgedaan aan drie Hilversumse broers: Dirk, Bull en Jaap Verweij. De mannen zitten eigenlijk in de textielindustrie, maar ze zien wel wat in dit avontuur. Zij zouden van de zeetijd een groot succes gaan maken.
Versnipperde commerciële blokjes radio
In 1960 bestaat de programmering nog vooral uit versnipperde, gesponsorde kwartiertjes en halfuurtjes, waar bekende Nederlanders als Mies Bouwman, Ko van Dijk en Rijk de Gooyer zich voor lenen. September 1961 brengt de komst van Joost den Draaijer, een alias van Willem van Kooten. Hij begint als copywriter voor reclameteksten, maar krijgt snel zijn eigen programma. Hij wordt bekend als presentator van Joost mag het weten. Veronica is nog steeds een relatief brave zender met een helemaal niet zo afwijkend geluid. Maar met het volwassen worden van de popmuziek (Beatles en Stones) en de groei van de jongerencultuur, gaat Veronica de gesponsorde miniblokjes afstoten en begint het er steeds meer op te lijken. Programmanamen als Ook Goeiemorgen stammen al uit deze begindagen. In 1963 wordt er al voor meer dan veertien miljoen gulden aan reclames weggespeeld en dan moeten de hoogtijdagen nog beginnen.
In 1964 kent Nederland ook even commerciële televisie, als tv Noordzee vanaf een booreiland, het rem-eiland, voor de kust tv gaat maken. Politiek Den Haag ontwerpt een wet waarmee de rem-initiatieven via een heuse bestorming van het eiland gestopt kunnen worden. Veronica Radio wordt echter door de politiek ontzien. De mensen achter tv Noordzee richten de TROS (Televisie en Radio Omroep Stichting) op. Het publieke omroepbestel heeft de mogelijkheid nieuwe omroepen toe te laten, als die een grote groep Nederlanders vertegenwoordigen die nog niet in het bestel aan bod zouden komen. De TROS lukt het en wordt de eerste nieuwe omroep die tot het open bestel toetreedt. Een route die Veronica later ook moest bewandelen. De TROS en Veronica hadden verder gemeen dat ze niet vanuit een idealistisch gedachtegoed programma’s maakten om het volk te verheffen. Vermaak stond voorop, vanuit de gedachte dat deze omroepen boden wat de mensen graag wilden zien of horen, waar de andere omroepen brachten wat zij dachten dat goed was voor de mensen. Veronica kende dan ook geen idealistische achtergrond. Eerder een zakelijke. De TROS-mensen konden er binnen het publieke bestel geen geld meer mee verdienen, waar de Veronica-top nog tien jaar heel wat relevante extraatjes kon gaan opstrijken.
Horizontalisering naar Amerikaans voorbeeld
Op 2 januari 1965 zendt Veronica de eerste Veronica Top 40 uit. Net als de introductie van jingles een idee van Joost den Draaijer. Hoewel de hitlijst diverse voorgangers kent, wordt dit de eerste landelijke hitlijst met invloed en continuïteit. Een week na de eerste uitzending komt ook het gedrukte exemplaar van die Top 40 bij de platenhandelaar te liggen. Een favoriet kleinood voor vele Veronica-fans. De status van de Top 40 is nooit betwist, hoewel het voortbestaan best wel eens in gevaar is geweest. Ook is de samenstelling van de hitlijst niet altijd even objectief verlopen. Toch hebben alle concurrenten van de Top 40 het altijd afgelegd. In 2005 werd het veertigjarige jubileum van de enige echte Top 40 uitbundig gevierd.
De Nederlandse politiek ziet het succes van Veronica met lede ogen aan. Ze schept ruimte voor een publieke concurrent van de zeezenders. Dat wordt het op 11 oktober 1965 begonnen Hilversum 3. Een publieke zender die vooral popmuziek moet gaan brengen en dus de overbodigheid van Veronica moet aantonen. Maar dat lukt helemaal niet. De sterk verzuilde zendschema’s maken het aantal uren dat daadwerkelijk wordt gevuld met popmuziek uiterst bescheiden. Er zijn minstens zoveel kerkdiensten te horen, of sportuitzendingen, of programma’s met marsmuziek of operettes, of hoorspellen. Hilversum 3 is jarenlang geen serieuze, slagvaardige tegenhanger van het commerciële geweld vanaf zee. Als begin jaren zeventig er toch meer popmuziek op Hilversum 3 komt, is duidelijk dat dit alleen maar is ingegeven door de concurrentie van Veronica. Mocht Veronica worden verboden dan zal Hilversum 3 weer in een operettevoorstelling veranderen, verzucht VARA-dj Felix Meurders. Een anekdote van mediasocioloog Peter Hofstede geeft treffend weer hoe in Hilversum die dagen tegen Veronica wordt aangekeken. Hofstede vertelt in het tv-programma Veronica vaarwel: ‘Ik was in 1965 hoofd van het Kijk- en Luisteronderzoek van de Nederlandse omroep. Om in die tijd een idee te hebben van de radiobeluistering moest je Veronica meemeten. Anders kon je ook niet verklaren waarom Hilversum 1 en 2 in beluistering terugliepen. Dus hadden we een totaalpatroon gemaakt. Ik presenteerde de eerste tabellen daarvan aan het College van Omroepvoorzitters. En daar zat de voorzitter van de Nederlandse Radio Unie, meester A.B. Roosjen van de NCRV. En die zei: ‘Wat staat daar? Ve-Ro-Ni-Ca? Wat is dat, meneer Hofstede? Daar heb ik nooit van gehoord. En ik wíl daar ook niets van horen. Zorg maar dat het verdwijnt, u mag dat niet onderzoeken.’’
Rob Out is in
Begin 1966 stapt Rob Out bij de Veronicanen binnen. In 1960 had hij daar al een tijdje het programma Teenager Muziek Express gepresenteerd. Daarna had hij bij wat andere omroepen zijn geluk beproefd om zes jaar later terug te komen voor Hits a GoGo en Dinsdagmiddag speciaal. De rol van Rob Out zou de komende jaren steeds groter worden, tot hij uiteindelijk de belangrijkste man uit de Veronica-geschiedenis zou worden. Vanaf 1970 is hij programmaleider en zal hij vele jaren actie voeren voor ‘zijn’ Veronica wanneer de overheid de zeezender het zwijgen wil opleggen. Rob Out zal ook het gouwe-ouwe programma met zijn naam gaan presenteren: Goud van Out. Het wordt dertig jaar later nog als naam gebruikt voor het gouweouwe programma van Radio Veronica. Wel is de T vervangen door een D. Anno 2005 presenteert Bart van Leeuwen nog dagelijks Goud van Oud. Rob Out Vanwege de toegenomen concurrentie van Hilversum 3 en het succes van de Engelse zeezenders, die heel wat luisteraars wegsnoepen, gaat Veronica horizontaal programmeren. De gesponsorde miniblokjes (Willem Duys die op zondagmiddag auto’s van Renault aan het aanprijzen was) wijken steeds meer voor een duidelijk herkenbaar programma. Dat gaat overigens pas in 1968 consequent in. Horizontale programmering brengt die herkenbaarheid doordat elke dag dezelfde programma’s en stemmen op dezelfde tijd worden uitgezonden. Een unicum die dagen in Nederland. In het publieke bestel met al zijn verschillende bespelers was dat onmogelijk. Het zou daar pas in de jaren negentig ingevoerd worden!
Wat Veronica allemaal brengt…
De tweede helft van de jaren zestig introduceert Veronica vele nu ingeburgerde elementen op de Nederlandse radio. De begrippen ‘hit’, ‘hitlijst’, ‘gouwe-ouwe’ en ‘deejay’ (dj) worden hier bekend. Een dj is iets anders dan een presentator zoals Hilversum die kent. Een dj improviseert, leest niet van een tekstvel voor maar spreekt live zijn aan- en afkondigingen. Nog bijzonder ongebruikelijk in die dagen. Veronica begint ook als eerste in Nederland met jingles, tunes en stationcalls. Jingles zijn stukjes muziek waarin vaak de naam van de zender of de frequentie worden gezongen (bijvoorbeeld ‘1- 9-2-goed idee’). Tunes zijn herkenningsliedjes van programma’s (wie het intromuziekje van Tineke’s Koffietijd kent, hoort het nu in het hoofd rondzingen). En stationcalls: de vaste openingsjingle van elk uur op de zender (‘U luistert naar Radio Veronica, het station waar muziek in zit’). Ook zijn er vele stationcalls gemaakt door popartiesten die inspreken of inzingen dat ze altijd naar Veronica luisteren (‘Listen to your station, Radio Veronica!’). Ook een Veronica-formule die veel navolging krijgt is de Drive-In Show. Begonnen als Veronica’s danstournee zijn dit avonden met veel muziek. Muziek van artiesten die live optreden wel te verstaan! Als op het Koninginnebal van 1967 een act niet komt opdraven, wordt een uit nood geboren idee gebruikt. Kan een radio-dj het gat even opvullen door te doen wat hij op de radio ook doet: plaatjes draaien en praatjes houden? Het wordt onverwachts een enorm succes, mensen dansen en zijn enthousiast! Een busje, wat pick-ups, versterkers en een stel lampen worden ingekocht en de Veronica Drive-In Show is geboren. Het blijkt bovendien een bijzonder lucratieve bezigheid. De dj’s zijn veel goedkoper dan die artiesten en het geld kan in eigen zak gestoken worden. Voor menig dj zal tot ver in de jaren negentig de Drive-In Show een bijzonder belangrijke inkomstenbron blijven. Veronica gaat ook nieuwsuitzendingen maken. Die worden live vanaf de boot uitgezonden, waar de nieuwslezers en de technici samen met het bootpersoneel weken met elkaar opgescheept zitten. Onder de lezers Harmen Siezen – die later het NOS-Journaal op tv zou gaan doen – en Hans Mondt, die nog twintig jaar bij Veronica zou blijven presenteren. Ook Arend Langenberg zou een aantal jaren op zee het nieuws brengen en in 2003 weer opnieuw het nieuws op Radio Veronica gaan lezen. Overigens werd het nieuws gewoon gejat van het op Hilversum 1 uitgezonden NOS-nieuws, verzorgd door het anp. Dat bleek overduidelijk toen het anp een keertje een nepbericht voor liet lezen, wat een uur later vrolijk op Veronica werd overgenomen. Schending van het copyright dus. Daarna moesten de nieuwslezers op de Norderney wat meer naar buitenlandse zenders luisteren, om te horen of het bericht wel klopte.
De Veronica-mythe
Veronica is goed in het hooghouden van de illusie dat de programma’s vanaf zee komen. Jingles met veel golven en schreeuwende meeuwen zijn veelvuldig te horen. Toch worden de programma’s gewoon in Hilversum semi-live op de band gezet. De dj’s nemen daar soms diverse programma’s voor verschillende dagen achter elkaar op. Het komt zelfs voor dat er in verschillende spreekcellen tegelijkertijd aan verschillende uitzendingen wordt gewerkt.
Het komt de losse sfeer alleen maar ten goede. De banden met de programmering voor de komende week worden in waterdichte vaten in kleine bootjes naar het zendschip de Norderney gebracht. Het is die boot die nog vele jaren als logo van Veronica gebruikt wordt en die als symbool van het ‘piratenbestaan’ gezien wordt. Die boot ligt in 2005 in de Antwerpse haven. Het anker en het kompas worden nog steeds gekoesterd bij het Veronica-pand in Hilversum op de Larixlaan.
In 1969 worden de studio’s verplaatst van de Hilversumse Zeedijk naar de Utrechtseweg, in het grotere, witte pand aan de rotonde van het Laapershoek. In die studio’s komen ook platenpluggers en artiesten graag langs. Dat binnenlopen van pluggers gebeurde nog niet bij de publieke omroepen, dat vond men maar commerciële belangenverstrengeling. Vanaf het Laapershoek maakt Veronica haar meest roerige jaren mee. Op deze locatie zit anno 2005 een hotel. De plek wordt in 1999 en 2004 gebruikt voor terugblikuitzendingen op de zeezendertijd.
Veronica wordt steeds populairder. Het succes schuilt ’m vooral in het feit dat Veronica een herkenbaar en laagdrempelig geluid kent. Er is geen politieke binding, er zit geen diepere bedoeling achter en het is juist die vrijblijvendheid die veel luisteraars zo prettig vinden.
Veronica vertolkt de soundtrack van een steeds vrijer wordende samenleving. De hippies, de flower-power, het doorbreken van oude normen en waarden. Veronica lift erop mee en wordt de vereenzelviging van dit gevoel. Hoewel het grootste deel van de programma’s uit breed, algemeen amusement bestaat, zijn er ook progressieve lp-programma’s en experimentele radioshows. Bekende dj’s zijn (met achter hun naam één voorbeeld van hun programma’s): Lex Harding (de Lexjo), Tom Collins (de Tom Collins Show), Rob Out (Goud van Out), Hans Mondt (Muziek terwijl u werkt), Jan van Veen (van het gedichtenvoorleesprogramma Candlelight), Tineke Vos (Koffietijd), Krijn Torringa (Muziek Express), Joost den Draaijer (Joost mag het weten), Henk van Dorp (Help, er zit een olifant in de tram), Chiel Montagne (de Chiel Montagne Show), Eddy Becker (De man met de wekker in Ook Goeiemorgen), Klaas Vaak (alias van Tom Mulder in het zelfbenoemde Radio Drama), Stan Haag (Jukebox), Cees van Zijtveld (7 O’clock Show), Will Luikinga (Will wil wel) en vanaf 1973 ook de jonge Bart van Leeuwen (Tipparade). Ad(je) Bouman is de meest bekende programmaker zonder dat hij zelf te horen is. Zijn ‘Adje Bouman Top Tien’ wordt wel door hem samengesteld.
Het roer gaat om (met de Top 40)
In 1967 komt er een voorportaal van de Top 40, de Tipparade, bij. Vanaf november 1969 is de nummer één van die lijst de wekelijkse Alarmschijf. Een hittip die in 2005 nog steeds bestaat. Veronica is al die jaren te horen geweest op de 192 am middengolffrequentie (1-9-2-goed-idee). Die zou in 1972 te veel storen, zegt de overheid, waardoor noodgedwongen wordt overgestapt naar 538 am. De luisteraars volgen op 30 september echter trouw 5-3-8-opvolle-kracht. De namen van beide middengolffrequenties, 538 en 192, blijven een magische kracht bezitten en worden in 1992 en 2002 voor nieuwe radiozenders hergebruikt.
Vanaf 1967 gaat de publieke omroep ook reclame uitzenden. Met de oprichting van de ster (STichting Ether Reclame) wordt gepoogd de geldstroom naar Veronica in te dammen. Toch blijft Veronica het meeste reclamegeld in de radioscector binnenhalen, tot haar laatste commerciële dag. Ze betaalt overigens gewoon belasting over die inkomsten. Net als aan de auteursrechtenorganisatie Buma/Stemra geld voor de artiesten wordt afgedragen. Veronica zelf wordt gedoogd door de overheid, hoewel haar bestaan officieel niet goedgekeurd kan worden.
Het Veronicablad
Rob Out lanceert in september 1971 het Veronicablad. Hij wil de link met de achterban van Veronica verstevigen en verhalen over de eigen club naar buiten brengen. Natuurlijk heeft de zelfbenoemde hoofdredacteur een leuke column op de eerste pagina waarin Out op de politiek en de publieke omroep kan afgeven.
Veronicablad staat vol met popnieuws en vooral veel advertenties van bevriende platenmaatschappijen. Vaste adverteerders hebben als beloning vervolgens een streepje voor in de radioprogrammering. Rob Out legt dat zelf alvast uit in nummer één: ‘Om onze serieuze aanpak te demonstreren komt er uitgebreide informatie over muziek – en niet te vergeten het wel en wee van de platenmaatschappijen. Degene die het meest adverteert is onweerlegbaar de grootste, progressiefste en meest succesvolle.’ Daarnaast staan ook alle hitparades van Veronica in het Blad, naast natuurlijk de eigen radioprogrammering. Van alleen Radio Veronica, niet van andere zenders of van de televisie. Die gegevens van radio en tv zijn voorbehouden aan de publieke omroepen zelf. De politiek heeft daar exclusief copyright aan verbonden, waardoor niemand anders die gegevens mag publiceren. Veronicablad is dan ook geen gids maar een clubblad met veel popnieuws. Het gratis 0-nummer verschijnt landelijk. Het eerste officiële nummer verschijnt 30 september 1971. Out financiert de aanloop van het Veronicablad zelf. Dat is een groot risico, wat hem een paar honderdduizend gulden kost. Dat houdt hij niet lang vol, waarna hij steun van de broertjes Verweij vraagt. Die nemen de exploitatie over. Als tegenprestatie voor het opzetten krijgt Out een dubbeltje per verkocht nummer. De oplage is dan vijfendertigduizend exemplaren, goed voor meer dan drieduizend gulden per week. Die deal blijft bestaan zolang Veronica een commerciële onderneming is. Dat is tot 1976. Daarna krijgt Out een ruimhartig salaris voor zijn baan als hoofdredacteur.
Het keerpunt
Veronica krijgt eind jaren zestig meer concurrentie vanaf zee van Engelstalige zenders. In 1971 gaat Radio Nordsee International ook Nederlandstalige programma’s maken. John de Mol senior is hier de baas. Zijn zoon mag de plaatjes opruimen van de dj’s. Hier doet hij zijn eerste media-ervaringen op. Oud-Veronica-medewerkers Jan van Veen en Joost den Draaijer gaan bij Noordzee strijd aan met hun vakbroeders. Ook Ferry Maat, Leo van der Goot en André van Duin als Dik Voormekaar zijn op Radio Noordzee Internationaal te horen. In het beginstadium heeft Veronica Noordzee financieel ondersteund. Over de eigendomsrechten van hun boot, de Mebo ii, bestaat daarna onenigheid. Veronica krijgt hierover van de rechter geen gelijk. Noordzee weet in korte tijd veel luisteraars van Veronica weg te snoepen. Dit alles leidt tot een onbezonnen reactie van Veronica. Er wordt aan drie duikers opdracht gegeven om springstof op de Mebo ii te plaatsen. Op 15 mei 1971 staat daardoor het schip in brand. Het leven van de bemanning is serieus in gevaar maar niemand raakt gewond.
Veronica’s reclameadviseur Norbert Jurgens die de duikers heeft betaald, wordt gearresteerd. Hij had de duikers vijfentwintigduizend gulden geboden om de Mebo ii binnen nationale wateren te krijgen. Hij ontkent de duikers tot brandstichting en het gebruik van explosieven aangezet te hebben. Maar het is directeur Bull Verweij die de verantwoordelijkheid neemt en een klein jaar achter de tralies duikt. Met deze bomaanslag verspeelt Veronica de goodwill bij een deel van haar publiek. De concurrent op deze wijze uitschakelen, past niet in de Veronica-mythe. Na de bomaanslag komen vanuit de politiek ook meer signalen om die gedoogstatus van de buitengaatse radiozender nu maar eens op te heffen. Er is een internationaal Verdrag van Straatsburg waarin uitzendingen van buiten de territoriale wateren verboden kunnen worden. Menig Europees land heeft dat verdrag overgenomen, geratificeerd, zoals dat officieel heet. Nederland nog niet. Hoewel er in het dan elfjarig bestaan van Veronica meer momenten zijn geweest dat de politiek Veronica een kopje kleiner wilde maken, is zij de dans steeds ontsprongen. Nu ziet ze de bui hangen en begint daarom de actie Veronica blijft, als u dat wilt. Er komen stickers, posters, T-shirts en een heuse single. Ingezongen door het Veronica dj-team komt dit strijdlied ‘U moet wat doen, het is voor Veronica’ zelfs in de eigen Top 40. Veronicadj Chiel Montagne nodigt het dj-team ook uit in zijn TROS tv-programma Op Losse Groeven.
18 april. We kunnen het toch proberen?
De actie ‘Veronica blijft’ is een succes. Maar in Den Haag wordt toch gewerkt aan een anti-zeezenderwet en ratificatie van Straatsburg. Veronica wil daarom een demonstratie houden om de aanhang en dus het belang van Veronica aan te tonen. Ze hoopt op een uitzonderingspositie omdat ze zo’n belangrijk en ingeburgerd onderdeel van de Nederlandse samenleving is geworden. Zo’n beweging kun je toch niet stopzetten? Op 18 april 1973 komen meer dan honderdduizend mensen demonstreren voor het behoud van Veronica. Veronica zelf telt er ruim tweehonderdduizend, maar een indrukwekkende opkomst is het. Niet eerder werd er door zoveel mensen in Den Haag betoogd. Twee weken ervoor slaat de Norderney van zijn anker en strandt op het strand van Scheveningen.
Dit lijkt een kans voor de overheid om de boot vast te houden. Maar Veronica zendt op dat moment niet uit vanaf de eigen boot en dus kan er ongestraft gewerkt worden om de Norderney vlot te trekken. Dat lukt pas na twee weken, precies op de dag van de demonstratie. Dus kan Veronica op 18 april in Den Haag én op haar radiozender goed uitpakken.
De Veronica-aanhang is groot. De sympathie voor de zeezender leeft bij een relevant deel van de Nederlandse bevolking. Veel van die sympathie komt voort uit de strijd die Veronica voert tegen de overheid. Een strijd tegen het oude establishment, de oude zuilen die zich verzetten tegen vooruitgang, nieuwe initiatieven, commercie, de vrije geest. Rob Out blijkt een meester in het bespelen van de gevoelens van deze onvrede. Veronica speelt met verve de rol van buitenbeentje, van gebeten hond, van een onnodig door de overheid dwarsgezeten sympathieke vriendenclub. Maar er zijn ook genoeg tegenstanders. Vanuit de religieuze politieke partijen, een meerderheid in Nederland, bestaat een grote afkeer van het populisme en hedonisme van de commerciële jongens. Veronica is een doorn in het oog van menig politicus. Bovendien: waarom iets ondersteunen wat eigenlijk altijd al illegaal is geweest? Alleen vanuit de liberale hoek is steun voor het ondernemerschap van de Veronicanen.
Ook de publieke omroep heeft veel te winnen met een verbod op Veronica. Er lopen in de jaren zeventig nog veel rechtstreekse lijnen tussen de omroepen en de politieke partijen. Zo weet de VARA zich gesteund door de PvdA en andersom is er een directe link tussen de kro en de kvp (Katholieke Volks Partij), de NCRV en de chu (Christelijk Historische Unie, beide voorlopers van het cda) en de AVRO met de vvd. En dus wordt er vanuit Hilversum druk gelobbyd voor een verbod op de zeezenders. De muziekindustrie steunt Veronica echter die 18e april. Tijdens de openbare hoorzitting in het gebouw van de Tweede Kamer komen vooraanstaande bobo’s en artiesten uitleggen dat zij en dus de Nederlandse popmuziek nooit zo’n vlucht genomen zou hebben als er geen Veronica was geweest. Veel van die ondersteunende acts geven die dag een gratis concert in Den Haag.
Artiesten als Golden Earring-zanger Barry Hay, voorman van The Cats Arnold Mühren, Vader Abraham, Corry Konings, de actrice Willeke van Ammelrooy en de Zangeres Zonder Naam zeggen in de parlementaire bankjes dat de Nederlandse popmuziek veel, zo niet alles aan Veronica te danken heeft. En dat dit vruchten afwerpt in het buitenland, waar Shocking Blue zelfs in Amerika op nummer één wist te komen. Het zijn sympathieke woorden die in de Kamer tot vrolijkheid en hilariteit leiden bij de aanwezige kamerleden. De aanwezige Veronica-fans en aanhangers hebben een goed gevoel na die 18e april. De hoorzitting is goed verlopen, de politiek lijkt toch te luisteren.
Zwaar weer vanuit Den Haag
Er volgen lange rondes door alle politieke Haagse schijven, vertraging via de Eerste Kamer en de door de Kamer gestelde voorwaarde dat eerst duidelijk moet zijn of de zendtijdaanvraag van Veronica gehonoreerd gaat worden. Het zorgt voor een jaar vertraging maar ook onduidelijkheid. Op 19 juli 1974 zegt minister Van Doorn dat 68 procent van de leden van de Veronica Omroep Organisatie (VOO) niet ingeschreven staat bij de Dienst Omroepbijdragen. De VOO krijgt geen zendtijd. En dus kan de ‘anti-piratenwet’ worden aangenomen. Dan is ook uitzenden vanaf een buitenlandse zee naar Nederlands grondgebied verboden. De straf voor het meewerken aan een zeezender is zes maanden gevangenis en een boete van vijfduizend gulden. Nederlandse adverteerders die reclame zouden willen uitzenden via Veronica worden ook zwaar gestraft. Zelfs als Ome Bull aanbiedt gratis reclames van zijn grootse klant Unilever uit te zenden, wil deze het risico niet nemen. En daarmee valt de basis weg voor de zeezender.
Voor Veronica maar ook voor Radio Noordzee valt dus het doek. Hoewel Ad Bouman, terugkijkend op die beslissing, stelt dat ze misschien gewoon door hadden moeten gaan met uitzenden. Bouman: ‘We hadden met de regering in Den Haag heel wat kwaad kunnen uithalen. Er waren veel mensen naar ons toegekomen die riepen dat ze met bulldozers naar Den Haag zouden rijden om de boel eens eventjes af te breken. Veronica riep dan altijd voorzichtig: Niet doen! Wij waren altijd behoorlijk braaf. Dat is de oude Veronica-leer: geen moeilijkheden willen, netjes je belastingen betalen. Ik denk dat we te braaf zijn geweest. Ik had nog wel eens willen zien wat er gebeurd was als we gewoon door waren gegaan.’ Veronica als braafste jongetje van de klas, het is een onbekend beeld. Ook Lex Harding erkent dat Veronica voorzichtig is geweest om te stoppen. Harding: ‘Wat we toen niet wisten was dat de politiek vreselijk bang was dat we door zouden gaan. Dan hadden ze met hun handen in het haar gezeten.’ Eigenaar Bull Verweij heeft in latere interviews wel gezegd dat Lex en Rob illegaal door hadden willen gaan, maar dat de collega’s een gevangenisstraf niet wilden riskeren. Waarvoor Ome Bull, die zelf een jaar had mogen brommen voor Veronica, alle begrip had.
Niettemin houdt Bull de Norderney nog ruim een jaar op zee, wat toch een kwart miljoen heeft gekost. Maar wie weet zou er nog vanuit Spanje of Frankrijk of Zwitserland of Engeland uitgezonden kunnen worden? Die landen hadden het verdrag van Straatsburg nog niet geratificeerd. Oud-Veronica-programmaleider Jan van Veen is hard in zijn oordeel. Hij zegt: ‘Out had nooit aan wal moeten gaan. Hij huurde een paar leuke pandjes, douwde een ijskast vol met whisky en dan maar roepen dat je een verlengstuk bent van het oude Veronica-schip. Kijk, dat is valse voorlichting.’ Op 12 augustus 1974 wordt het wetsvoorstel ondertekend door staatssecretaris Van Hulten van Verkeer & Waterstaat en daarbij wordt de datum 31 augustus bekend als slotdatum. Veronica moet die conclusie trekken aan de hand van een persbericht van 20 augustus. Er resten dan nog maar elf dagen uitzending. In de laatste dagen worden vele hoogtepunten van veertien jaar Veronica herhaald. Deze terugblikuitzendingen kondigen het onvermijdelijke aan. Maar die harde realiteit dat het sprookje nu echt uit is, dringt maar langzaam door tot de medewerkers en luisteraars van Veronica. Juist omdat iedereen tot de laatste dag nog in het dagelijkse ritme van werken zit, valt het uiteindelijke laatste programma iedereen zwaar…
De laatste uitzenddag:
06-09 uur Hans Mondt en Tom Collins in Ook Goeiemorgen
09-10 uur Vader Abraham-Show, Pierre Kartner draait uitsluitend Veronica-platen uit… goh, zijn eigen artiestenstal.
10-11 uur Koffietijd met Tineke
11-12 uur Stan Haag Vandaag
12-13 uur Will Luikinga met het Sneeuwbalorkest (Vals maar leuk)
13-16 uur Veronica Top 40, met Lex Harding
16-17 uur De Tipparade, met Tom Collins.
Hierna is de allerlaatste commercial van te horen, van sigarettenmerk Caballero, één van de langstlopende adverteerders.
17-18 uur Rob Out in Het Laatste Uur
Het Laatste Uur
De laatste uitzending vindt plaats op zaterdag 31 augustus 1974. Het Laatste Uur wordt tussen 17.00 en 18.00 uur uitgezonden. Het Uur is de nacht ervoor opgenomen door Rob Out. Die heeft op het Laapershoek driftig achter zijn typemachine tikkend en steeds herschrijvend zijn teksten gemaakt. Een tekst die tot het Nederlandse omroepcultuurgoed is gaan behoren. Hevig ontroerd maakt Out het laatste radioprogramma voor de zeezender. Er zijn platen te horen als Verdronken vlinder, van Boudewijn de Groot, en Power To All Our Friends, van Cliff Richard. Verslagen luisteren de dag erop de Veronicanen op de Norderney naar het wegtikken van de laatste minuten. Een tikkende klok begeleidt de slotwoorden van Out: ‘… Met het verdwijnen van Veronica verdwijnt ook een beetje de democratie in Nederland. Dat spijt me, voor Nederland.’ Het zijn licht pathetische woorden. Maar ze zijn doordrenkt met een oprecht verontwaardigd gevoel van onrecht, met het verlammende gevoel van onmacht en het dramatische gevoel van verdriet. Ze zijn radiogeschiedenis geworden en ontelbare malen herhaald. Ze galmen die 31e augustus na in de huiskamers van de vele Veronica-luisteraars waar verdrietig naar de overgebleven ruis wordt geluisterd. De melodramatische wijze waarop Veronica in de dertig jaar hierna de slotwoorden van Out heeft gerecycled, hebben wel afbreuk gedaan aan de oprecht gemeende gevoelens van de gebroken radioman.
Na de laatste woorden van Rob Out volgt er een korte stilte, het Wilhelmus is te horen, dan een Veronica-filler (Veronicaaaa Veronicaaaa Veronicaaaa Veronicaaaa), die ruw wordt afgebroken omdat de zender is losgekoppeld. Aan boord van de Norderney worden de zendkristallen verwijderd, waardoor er geen signaal meer verspreid kan worden. En dan is Veronica stil. 31 augustus 1974: The Day The Music Died. Twee uur later, acht uur ’s avonds, trekt ook Radio Noordzee de stekker eruit. Overigens met minder dramatische woorden dan bij Veronica. Maar over die slotuitzending heeft dan ook niemand het meer. Oud-Veronicaan Joost den Draaijer heeft om zes uur zendtijd op Hilversum 3, waar hij inmiddels is gaan werken voor de NOS. Hij draait na een korte stilte The Sound of Silence van Simon & Garfunkel. Het stoppen van Veronica wordt dus niet doodgezwegen. Menig Hilversums collega vindt het ook onterecht dat Veronica verdween en sympathiseert met de werkloos geworden collega’s. In diezelfde week brengt Hilversum 3 een hommage aan de zeezender. Haar eigen hittip, de Troetelschijf, is die week Veronica sorry, de ode van Peter Koelewijn aan de stilgelegde piraat. De single haalt de achtste plaats van de Top 40. Een hitparade die na deze 31e augustus gewoon doorgaat. Net als het Veronicablad. Voordat de omroep Veronica zelf een nieuwe weg vindt, stroomt er nog heel wat water de lege en stille Noordzee in…
De slottekst van Rob Out
‘Duizenden jaren geleden ontdekte de eerste mens hoe hij vuur kon maken. Hij is waarschijnlijk verbrand door zijn medemens. Hij was een boosdoener, een piraat. Maar vanaf dat moment beschikten mensen over vuur om zich warm te houden, licht te maken en zelfs voedsel te koken. Eeuwen later vond iemand het wiel uit. Hij is waarschijnlijk gevierendeeld op de pijnbank. Hij liet een geschenk na dat niet begrepen werd, maar de wegen naar alle delen van de wereld opende. Door alle eeuwen heen zijn er mensen geweest die de stoot gaven tot nieuwe ontwikkelingen. Met als enig wapen hun denkvermogen en creativiteit. Het antwoord daarop was altijd hetzelfde... haat en afgunst. Ieder nieuw idee of ontwikkeling wordt aangevochten door een groep mensen die streven naar behoudendheid en machtsconcentratie. Het vliegtuig was onmogelijk, narcose zondig, ruimtevaart godslastering. Radio Veronica een misdaad.
Radio Veronica... ontstaan uit het initiatief van enkele Nederlanders. Vermoord door een groep andere Nederlanders omdat het een bedreiging voor hun macht is. De populariteit van Veronica bij het Nederlandse volk is de reden waarom het verdwijnen moet. Ons omroepsysteem is een ratjetoe van belangen, in stand gehouden door een klein aantal mensen dat geen oog wil hebben voor de belangen van de luisteraar of kijker. Radio Veronica is een bedreiging voor dat systeem en daarom moeten we verdwijnen.
En toch... toch kan dit slechts een tijdelijke verdwijning zijn. Idealisme is een wapen waar moeilijk tegen te vechten is. Niet gebonden aan politieke belangen, machtswellust of angst, zal Veronica doorgaan. Moet ze doorgaan. Mensen hebben vuur, stoom en elektriciteit bedwongen. Oceanen overgestoken in een zeilboot, vliegtuigen en stuwdammen gebouwd. De aarde kunnen verlaten door hun denkvermogen, creativiteit en wilskracht. Veronica is opgebouwd door idealisten. Verslagen door hen die dat als een bedreiging ondergingen. Het is aan u als Nederlander met gevoel voor rechtvaardigheid daar een antwoord op te vinden. Er moet nog veel gezegd worden... Ik heb de tijd niet... En ik kan het ook niet meer... Het is tijd geworden om afscheid te nemen… Een verschrikkelijk gevoel... Een periode wordt afgesloten... Er sterft iets... Met het afscheid nemen van Veronica sterft ook een beetje de democratie in Nederland... Dat spijt mij... voor Nederland...’